Ümit Aktan Dünya Kupası’nda En Yeterli 3 Spikeri Seçti Ertem Şener’i Sildi

Kerem ERGÜN-RÖPORTAJ

Katar’da devam eden 2022 Dünya Kupası, yıllarca tartışılacağa benziyor. Kupanın bir de yayıncılık açısı var. Son yıllarda maç spikerleri de toplumsal medya nedeniyle çok öne çıkıyor. Hatta bazen spiker maçın da önüne geçiyor. Yıllarca duayen spikerler, bilhassa TV maçlarında spikerlerin az ve öz konuşmasının yanı sıra derslerine de uygun çalışmaları gerektiğini söylerdi.

Türk spikerlerde Arap ve Latin rüzgârı

Fakat dijitalleşmeyle birlikte bu prensiplere uyanların çok az olduğu görülüyor. Maça heyecan katma manasında yerli yersiz heyecan yapanından, gol anonsunu Arap ve Latin spikerler üzere uzattıkça uzatan spikerlerin sayısı artmaya başladı. Yani Türk spikerlerde bir Arap ve Latin rüzgârı tesiri olduğunu söyleyebiliriz. Anlatımı süslemek amacıyla yapılan tuhaf benzetmeler ve teyide muhtaç bilgiler de tekrar spikerleri tartıştıran ögelerden kimileri.

Ümit Aktan, spikerleri dobro dobra yorumladı

Dünya Kupası’nın Türkiye yayıncısı TRT’nin spikerleri de maçlar sırasında toplumsal medyanın gündemine çok düşüyor. Daha çok da yaptıkları gaflarla… Bu işin tabiatında olan bir durum. Yıllarca TRT bünyesinde spiker olarak misyon yapan ve birinci özel kanallarda da çalışan yılların spikeri Ümit Aktan, kendisine de eleştirel yaklaşabilen bir isim. Aktan ile Dünya Kupası’ndaki spikerlerin performansı üzerine konuştuk. Aktan, meslektaşlarını dobro dobra yorumladı.

“Üç spiker çok güzel ve dozunda anlatıyor”

2022 FIFA Dünya Kupası’nda TRT spikerlerinin vakit zaman yaptığı yanılgılarla bilhassa toplumsal medyada çok konuşuluyor. Oyuncu ismini karıştırma, hakem kararlarını geç farketme üzere.. Sizce bu yanılgılar neyden kaynaklanıyor? Statta olmamak mı özensizlik mi bunun nedeni?

• Mesleğimin uzmanlık alanına girdiği için bu mevzuyu şöyle değerlendirebilirim: Katar’a gitmeyen spikerler daha âlâ maç anlatıyorlar. Bunu kesin olarak vurgulamak isterim. Dinlediğim maçların ortasında sesiyle bir arada takip edebildiğim üç isim var: Levent Özçelik, Kerem Öncel ve Necati Telli. Çok uygun ve sağlıklı bilgi veriyorlar. Maç içinde bilgi verme sürecini dozunda yapıyorlar ve maçın heyecanını çok yeterli yansıtıyorlar. İşlerini uygun yaptılar ve beni kandırmaya çalışmadılar.

“Hünkar Mutlu’da kitap okuduğumu zannediyorum”

• Katar’a gidenlerin ortasında da Hünkar Mutlu’yu örnek verebilirim. Elinden geleni yapıyor ve maçın heyecanını yaşatmaya çalışıyor, çok araştırma yapmış ve çok bilgi veriyor. Ama maçı dinlerken kitap okuduğumu zannediyorum. Zira bana futbolcunun eşi şöyle demiş, babası bu türlü demiş üzere bilgiler veriyor. Bunların hepsi aksi ispat edilemeyecek telaffuzlar. Münasebetiyle bunu söylersiniz ve kimse futbolcunun babasını yahut eşini arayıp “Böyle mi dediniz” diye sormaz. Bu anlatımlar aksiyonun dışında kalan ve bizi oyalamaya yönelik olan anlatımlar. Beni o mevzuda tatmin etmedi.

“Cüneyt Kıran, monitörden çok âlâ maç anlattı”

• Gitmeyenlerin daha âlâ anlatmasının sebebi ise maçı monitörden anlatmaları. Monitörü takip ediyorlar ve o an gelen bilgileri aktarıyorlar. O an kim yakın çekime alınırsa onun hakkında bilgi veriyorlar. Cüneyt Kıran, çok güzel maç anlattı. Monitörü gerçek kullandı. Katar’a giden spikerler stadyumun büyüsüne kapılıyorlar ve monitörü göz gerisi ediyorlar. Bu sebeple monitörden bizim konutlarımıza gelen imajları değil de kendilerinin alandan gördüklerini anlatmaya çalışıyorlar. Ben bunu biraz yadırgadım. Tahminen de düzeltilmesi gereken bir durumdur. Büsbütün teknik bir olay, ben bunu bu türlü değerlendiriyorum.

“Cüneyt Ersan, Liverpool gönderme yapmadı”

Cüneyt Ersan, hem Uruguay – Portekiz maçında oyuncuların isimlerini yanlış söyledi hem de İspanya – Kosta Rika maçındaki skorun 7-0 olmasından sonra “Acaba 8. gol gelir mi diye düşünüyorsunuz şimdi” kelamıyla Beşiktaş’lıların yansısını çekti. Ersan’ın Beşiktaş’ın 8-0 yenildiği Liverpool maçına gönderme yaptığı argüman edildi. Ersan, Twitter hesabını kapattı. Onun için neler söylersiniz?

• Bu çeşit maçlarda çok ekstrem yorumlar yapmaya gerek yok. Zira bıçak sırtıdır ve tehlikelidir. Türkiye’de her yere çekilebilen söylemlerdir bunlar ve sorun oluşturur. O da bu tuzağa düştü. Ayrıyeten Cüneyt Ersan daima Spor Toto 1. Lig maçlarını anlattığı için tahminen Dünya Kupası öyküleri ve bilgilerinden uzak kalmış olabilir. Yani 7. gol olduktan sonra “8. gol gelir mi” demek tahminen söylenebilecek bir kelamdır fakat bunu çabucak Türkiye’den bir ekibin 8-0 kaybettiği bir maça yormak da gerçek bir şey değil. Artık Başakşehir’e 7 gol atıldığı vakit biraz daha mühlet olsaydı 8 gol olabilirdi denebilir. Lakin kalkıp da bu söylemi, “Başka bir grubun 8 gol yediği maça atıf yapıyor” demek haksız bir fikir olduğunu düşünüyorum. Lakin Cüneyt Ersan’ın Dünya Kupası kültürü ve hislerinden uzak bir anlatım yaptığını düşünüyorum.

“Dil bir silahtır, döner sizi de vurabilir”

Özellikle gruplarımızın Avrupa’da oynadığı maçlarda spikerler bir hamaset havası yaratıyor. Rakibi Türkiye’nin düşmanıymış üzere gösteriyorlar. Bunu yanlışsız buluyor musunuz?

• Ben o kanaate nereden varıldı biliyorum lakin hamaset her vakit bu işin içinde vardır. Lakin dozunda kullanmadığınız vakit bıçak sırtıdır. Lisan o denli bir silahtır ki siz karşınızdakini vurmak isterken bir bakarsınız ki sizi vurmuş. Münasebetiyle bu çeşit cümleleri çok dikkatli bir biçimde kullanmak gerekir. Maçı daha eğlenceli bir biçimde, öyküleri içine katarak, bilgileri dozunda kullanarak fakat hiçbir aksiyonu kaçırmadan, heyecanı vererek anlatmak gerekiyor. Oyuncu değişikliğiyle gol konumu tıpkı heyecanda anlatılamaz. Bunların dozunun ayarlanması lazım. Spikerlerin bunları ayarlamakta zahmet çektiğini düşünüyorum.

“Her şeyi Türkiye ile kıyaslamamalı”

• Şimdi şöyle bir şey denebilir: Japonya, Muhteşem Lig’e gelse şampiyon olur. Japonlar kadar süratli bir oyun oynayan bir grup yok Türkiye’de. Lakin Hırvatlar kalktı, Japonya’yı 120 dakika hapsetti. Ve penaltı vuruşlarıyla çeşidi geçti. Siz orada o denli bir laf etseniz maçın sonucunun akabinde şişmiş olursunuz. Ortada da kalırsınız. Onun için bu çeşit lafları çok dikkatli kullanmak lazım. Her şeyi Türkiye ile kıyaslamak hakikat değil. Onlar öteki yerde, biz diğer yerdeyiz. Ancak Harika Lig’den birçok futbolcu Dünya Kupası’nda oynadı. O kadar küçümsenecek bir ligimiz yok. Elbette Dünya Kupası’nda oynanan futbolun üstünde de değiliz.

“Bir spiker, “Mbappe kim ya” diyemez”

• Biz mesela Mbappe’li Fransa’yı 2-0 yendik. Lakin buradan hamaset çıkaramayız. “Mbappe kim ya” diyemeyiz. Mbappe, şu anki haliyle 3 sağ bek ile oynasak da darmadağın eder bizi. Münasebetiyle bunu da kabullenmek lazım. En güzeli değiliz lakin düzgünlerden biriyiz. Lakin bunu kalkıp Türkiye’nin büyüklüğü üzerine kurgulamayı bir futbol olayında yanlışsız bulmuyorum. Bu toptur, nereye gitmek isterse oraya sarfiyat. Birine çarpar gol olur ve kahraman dediğiniz futbolcu yerle bir olur. Bu türlü bir oyun bu ve çok dikkatli olmak lazım. Hamaseti biraz abartmış olabilirler. Maç, “Ben buraya geldim, çok kıymetli bir maç anlatıyorum, ben büyük maçların spikeriyim” tutumuyla değil, son derece mütevazı bir biçimde, yanlışsız bilgileri aktararak fakat heyecanı yaşatarak ve de maçın altına imza atarak anlatılmalı. 30 tane bilgi vermek yerine, 1 tane çok değerli bilgi verirsiniz ve günlerce konuşulur.

“Spikerin çok bağırması gerçek değildir”

Sosyal medya kullanıcılarından kimileri spikerlerin çok fazla bağırıp çağırdığını ve ağdalı bir lisan kullandığını söylüyorlar. Buna katılıyor musunuz?

• Çok bağırmak gerçek değil. Büyük olaylar oluyor dediğiniz maç 0-0 bitebilir. Sıradan bir halde anlattığınız bir maç ise 4-3 bitebilir, biri kalp krizinden ölebilir ve farklı bir kıssaya dönüşür. Münasebetiyle maçın kendisine teslim olmak lazım. Maç sizi alıp bir yere götürür, siz maçı alıp bir yere götüremezsiniz. Kulübede bir hareketlenme gördüğünüz vakit bağırmak hakikat değil. Bir maç spikerinin orada ne olduğunu söylemesi gerekir. Mesela Uruguay maçında Cavani’ye yapılan hareket penaltıydı. Maçı anlatan spikere, “Bana nazaran bu penaltı” diyebilmeli. Siz birebir vakitte bir commentator; yani yorumcusunuz. Bu mesleğin İngilizce ismidir. Spiker olan hapörlördür, ne ses verilirse onu çıkartır. Siz bir yorumcusunuz ve o yorumu yapma hakkını kendinizde bulmalısınız. Çok kişi katılmayabilir. Sizin karşınızda olacak bir kitle de vardır. Bana nazaran bu bu türlü diyebilmelisiniz lakin.

“Spiker için canlı yayın çok tehlikelidir”

İngiliz spiker Martin Tyler, maçı anlatan kişi o maçın %50’sidir demişti. Siz bu görüşe katılıyor musunuz?

• Spiker maça çok şey katabilir lakin götürebilir de. Aksiyon ve canlı yayın çok tehlikelidir. Bir anda ayağınızın altından sandalye kayabilir ve yerle bir olabilirsiniz. Çok fazla konsantre olmanız gerekir. O denli maçlar anlattım ki, bittiği vakit adımı nüfus kâğıdımı vererek söyleyebiliyordum. Siz konsantre olmazsanız seyirci de maça konsantre olamaz.

“Neyi anlatacağınızı spiker değil, maç belirler”

Bir spiker maçta neye dikkat etmeli? Nasıl bir anlatım tekniği kullanmalı?

• Onu maç tayin eder. Maçtan evvel kocaman bir sayfaya bir sürü not yazarsınız. O notu kullanma telaşınızı bana hissettiriyorsanız yahut 5. dakikada verdiğiniz bilgiyi 80. dakikada veriyorsanız o beni sıkar. Yeni bir bilgi veremiyorsanız yahut o maçla ilgili yeni bir bilgi veremiyorsanız bu bir zahmettir. Mesela bir savunma oyuncusu dakika 20 olmasına karşın sağ kanattan 3. çıkışını yapıyor. İnsanların dikkatini oraya çekersiniz. Maç sizi alıp bir yere götürür, siz onu bir yere götüremezsiniz. Maçı fevkalâde bir maçmış üzere anlatmaya kalkarsanız ayak tenisi oynanan bir maçı anlatırken bulursunuz kendinizi.

En yeterli spikerler Yalçın Çetin, Levent Özçelik ve Necati Telli

Günümüzde en çok beğendiğiniz spiker hangisi?

• Ben Yalçın Çetin’den, Levent Özçelik’ten ve Necati Telli’den maçı sesli dinleyebiliyorum. Başkalarında ise sesi kısmak istiyorum. Kimilerini ise hiç duymak istemiyorum. Zira ben de futbolcuyu tanıyorum ve o bilgileri ben de biliyorum. Bana palavra söylediklerini de hissediyorum. “Hakem faulü vermedi” üzere cümleler kuruyor. O vakit kendisi faul vermiş oluyor. Orada bir arka niyet var. Ona nazaran o kadronun kazanması gerekiyor ve o durumun faul olması lazım. Bu bir yorum değil. “Hakeme itiraz edilen beşinci ikili mücadele” derseniz, bu bir bilgi verir. Ancak “Hakem faulü vermedi” derseniz şu mana çıkıyor: “Bunu ben değil, hakem söyledi”. Hasebiyle ben başının içindeki arka niyeti anlayabiliyorum. Lakin bu söylediğim üç isimden maçı sesli dinleyebiliyorum.

“40 yıl boyunca ben de çok kusur yaptım”

Spikerlik hayatınızda yaptığınız ve unutamadığınız bir kusur var mı?

• Olmaz mı? Yanılgı o kadar çok ki. Bir aksiyonla bazen 90 dakika boyunca bazen de 120 dakika boyunca baş başa kalıyorsunuz. Ve bunu 40 yıl boyunca yapıyorsunuz. Oyuncuyu yanlış söyleyebilirsiniz, golü atan oyuncuyu göremeyebilirsiniz. Bizim maç anlattığımız vakitte ekrana bu kadar bilgi gelmiyordu. Google’dan dokümanları bulamıyorduk. Biz Almanya’ya telefon edip olası takımları alıyorduk. Ve o olası takımın üzerinde kendi bilgi birikimimizle çalışma yapabiliyorduk. Ancak artık oyuncunun ayak numarasına kadar öğrenebiliyorsunuz. Çok daha kolaylaştı iş.

“Lefter’in bir ayağı 43 biri 45 numaraydı”

• Tabi bu bilgileri gerçek yerde kullanmak lazım. Ben ayakkabı numaralarından bir bilgi çıkarmıştım. Lefter’in bir ayağı 43, bir ayağı da 45 numaraydı. Ve 45 numaralı ayağıyla topa vurduğu vakit da topu doksana asıyordu. Gerek duran topta gerek hareketli topta. Bunu bir yer geldi ve kullandım. Lakin yerini bekledim. Maç başlarken kullanmadım. Bazen de golü yanlış bireye attırabilirsiniz. Çabucak düzeltebilirsiniz. Seyirciden özür dilemek kadar hoş bir şey yoktur. Seyirci o vakit sizi kabul eder. Lakin yanlışınızı yutturmaya kalkarsanız, seyirci bunu fark eder ve bir daha sizin peşinize takılmaz.

“Manchester-Galatasaray maçı, alın yazım”

Spikerlik mesleğinizde anlattığınız ve unutamadığınız maç?

• Herkes Manchester United – Galatasaray maçını alın yazısı üzere başıma kazıttı. Fakat Türkiye – Doğu Almanya maçı vardı. Tanju Çolak’ın 2 gol attığı maç. Kazanmıştık, o maçı unutamam. Bursa’da bir gol vardı. Oliver Kahn’ın eli kanadı. Golü attık ve “Oliver Kahn kan ile karışık” dedim. O vakit kan kavramı da soyadıyla birlikte işin içine girmiş oldu. Galatasaray’ın deplasmanda Sion’u 4-1 yendiği maçı ben anlattım. Maç başlar başlamaz ben birazdan gol anlatacağım dedim. Risk aldım fakat tuttu. Benim hafızamda yer alan maçlar bunlardı. Lakin Manchester United maçı Türk futbolunda bir dönüm noktası. Çok büyük ekiplerimizi yenebileceğimizi bize gösterdi. Benim de üzerime bir alın yazısı üzere yapıştı kaldı.

“Ertem Şener deforme, kendisini yok etti”

Ben büyüklerimle konuştuğumda sizi Halit Kıvanç ile birlikte en yeterli iki spikerden biri olarak gösteriyorlar…

• Halit Kıvanç, benim ustam. Rahmetle anıyorum onu. Halit Kıvanç ile birlikte demeyelim. Çok şey öğrendim ondan. Biz onun yolundan gitmeye çalışanlarız.

Ama siz de günümüzün kıymetli spikerlerinden biri olan Ertem Şener’i yetiştirenlerden birisiniz.

• Ertem Şener’i yetiştirdim lakin sıfırdan aldık onu. Muğla’da lokal bir televizyonda maçlar seslendiriyordu. Bize bandını gönderdi. Aldık buraya getirip hazırladık. Ve oldu. Lakin çok çabuk uçtu ve çok fazla uçtu. O denli bir hale geldi ki maçın içinde apayrı şeyler anlatmaya başladı. Çok bağırıp çağırmaya başladı ve işin içine çok fazla hamaset kattı. Bence anlatım kalitesi bozuldu. Ses ve tempo olarak yeterli bir malzemeydi lakin kendisini yok etti. Ertem Şener’e çok şey öğretmiş biriyim lakin bugünkü halini ben öğretmedim. Deforme olmuş bir Ertem Şener var. Yoksa Türkiye’nin en değerli spikerlerinden biri olabilirdi.